Gmina Grębocice położona jest w północnej części woj. dolnośląskiego. Obejmuje obszar 122 km². Graniczy od północy z gminami Głogów i Pęcław, od wschodu z gminą Rudna, od południowego zachodu z gminą Polkowice oraz od zachodu z gminą Jerzmanowa. Na terenie gminy znajduje się 21 miejscowości w tym 17 sołectw. Gmina ma charakter rolniczy, przeważają grunty orne oraz łąki i pastwiska (użytki rolne stanowią około 73% jej powierzchni). Liczba mieszkańców wynosi 5.289 osób.

Dzięki realizacji wszystkich elementów opisywanego wdrożenia zostaje zagwarantowany szeroki wachlarz możliwości korzystania mieszkańców opisywanej gminy z realizowanych przez nią programów zdrowotnych.

Realizacja programów zdrowotnych wynikała z potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy. Skala problemów zdrowotnych w gminie jest podobna do sytuacji ogólnopolskiej, gdyż do najczęstszych problemów zdrowotnych należą: styl życia, nieprawidłowy sposób odżywiania się. Prym wiodą choroby cywilizacyjne: choroby nowotworowe, choroby układu krążenia, układu oddechowego i pokarmowego, choroby zakaźne. Powiązanie szeroko rozumianej edukacji zdrowotnej z działaniem praktycznym w postaci prezentowanych programów zdrowotnych, w przyszłości przyniesie wymierne rezultaty związane z podwyższeniem świadomości zdrowotnej ludzi a tym samym przyczyni się do zmiany stylu życia, poprawnego odżywiania się i kontrolowania swojego zdrowia oraz unikania sytuacji, w której słyszy się diagnozę zbyt późno.

Rozpoczynając działania w zakresie promocji i ochrony zdrowia kilka lat temu, pracownicy Urzędu Gminy nie mieli świadomości, że z perspektywy czasu zapotrzebowanie na tego typu działania będzie wzrastało z roku na rok. Zaczynali od programu stomatologicznego dla dzieci, później dodając kolejne programy: „Program profilaktyczny chorób układu rodnego" oraz akcje profilaktyczne - „Białe Soboty". Kolejne programy, które dołączyły do początkowego pakietu to program rehabilitacyjny dla mieszkańców gminy, „Program zapobiegania nowotworom piersi", „Program szczepień ochronnych dla dzieci (3,4 i 5-letnich na pneumokoki i meningokoki", „Program obniżający zawartość metali ciężkich we krwi".

Za podjęciem każdego z programów profilaktycznych realizowanych przez Gminę przemawiały argumenty merytoryczne. I tak:

• profilaktyka chorób układu rodnego - przed wdrożeniem opisywanego programu profilaktyka w tym zakresie była bardzo ograniczona. Nie promowano informacji o możliwości wykonania bezpłatnych badań, nie „wychodzono" do mieszkańców z taką inicjatywą,

• program zdrowotny w ramach „Akcji Profilaktycznej - Biała Sobota" - przed wdrożeniem opisywanego programu na terenie gminy nie podejmowano tego typu przedsięwzięć, a nie do przecenienia jest tu fakt możliwości wczesnego diagnozowania chorób,

• profilaktyka próchnicy i higieny jamy ustnej dla dzieci - przed wdrożeniem opisywanego programu na terenie gminy nie podejmowano tego typu przedsięwzięć, a jak wiemy wczesna interwencja specjalisty pozwala na ograniczenie skutków zaniedbanego uzębienia,

• program „Poprawa zdrowia i jakości życia poprzez rehabilitację mieszkańców Gminy Grębocice" - przed wdrożeniem opisywanego programu na terenie gminy nie podejmowano tego typu przedsięwzięć, a ważnym jest fakt wczesnej i stałej rehabilitacji osób potrzebujących tego typu działań,

profilaktyka zdrowotna dzieci w wieku szkolnym, w zakresie obniżenia zawartości metali ciężkich we krwi - przed wdrożeniem opisywanego programu na terenie gminy nie podejmowano tego typu przedsięwzięć, a z uwagi na lokalizację gminy na terenach przemysłowych element ten jest niezwykle istotnym.

Celem Gminy, rozpoczynającej realizację tego typu przedsięwzięć tak wielotorowo, było uświadamianie społeczeństwa, że ich zdrowie jest w „ich rękach", a większa wiedza na temat zagrożeń ze strony chorób zdobyta podczas realizacji programów pozwala na odpowiednie wczesną reakcję na objawy chorobowe.

Z racji tego, że opisywana dobra praktyka składa się z kilku programów poniżej opisane zostały poszczególne realizacje.

„Becikowe po Grębocicku" - promocja zdrowia w profilaktyce szczepień ochronnych przeciwko meningokokom, pneumokokom oraz rotawirusom

Gmina Grębocice jest jedyną gminą w Polsce, która swoim nowo narodzonym mieszkańcom funduje „podwójne becikowe". Oprócz pieniędzy, które należą się każdemu noworodkowi „ustawowo", gmina od 2009 roku sponsoruje bezpłatny pakiet szczepień przeciwko pneumokokom i meningokokom (3 dawki), a od 2011 roku także przeciwko rotawirusom (2 dawki).

Koszt szczepienia 1 niemowlaka wynoszący prawie 1600 zł w całości finansowany jest z budżetu gminy. Jedyny warunek jaki należy spełnić, aby dziecko mogło skorzystać z całego pakietu szczepień jest taki, że jego rodzice muszą zameldować swoją pociechę w Urzędzie Gminy Grębocice. Taki meldunek uruchamia całą procedurę przygotowania dziecka do szczepienia i tu liczy się tylko czas, ponieważ pierwszą dawkę szczepionki na rotawirusy należy wykonać między 6, a 8 tygodniem życia.

Inicjatywa rozpoczęcia akcji „Promocja zdrowia w profilaktyce szczepień ochronnych przeciwko meningokokom i pneumokokom" narodziła się w 2009 roku. Wówczas to też wybrano grupę docelową dzieci i rozpoczęto kampanię (w tym informacyjną, w ramach której gmina m.in. publikowała informacje o programie w lokalnych gazetach, promowała podejmowane działania na plakatach oraz wykorzystywała inne platformy medialne, czego z kolei przykładem może być film zamieszczony na stronie internetowej gminy - www.grebocice.com.pl w dziale Filmowa Gmina Grębocice).

Kolejnym krokiem były rozmowy specjalistów z rodzicami i spotkania informacyjne dotyczące szczepień, które zorganizowała gmina (podczas tych spotkań rodzice zostali szczegółowo poinformowani przez specjalistów z dziedziny chorób zakaźnych, co to są pneumokoki i meningokoki, oraz o tym jakie choroby wywołują i jakie są skutki zakażenia się tymi bakteriami).

Każdy z rodziców, którego dziecko zostało objęte szczepieniem otrzymywał/uje imienne zaproszenie w celu ustalenia terminu szczepienia dziecka.

Pierwszą grupa docelową były 4 i 5-latki. Wszystkie dzieci z tej grupy zostały zaszczepione, a ze względu na duże zainteresowanie ze strony rodziców, program poszerzono o kolejną grupę wiekową (3-latków). Dzięki temu do końca grudnia 2009 roku zaszczepionych zostało 178 dzieci w wieku od 3 do 5 lat.

W kolejnych latach kontynuowana jest pełna realizacja tego programu. Jednocześnie w roku 2011 gmina zdecydowała o poszerzeniu działań profilaktycznych o szczepienia przeciwko rotawirusom (jednocześnie łącząc dwa programy w jeden kompleksowy)

„Program Profilaktyki Chorób Układu Rodnego" w zakresie profilaktyki zdrowotnej kobiet.

Mieszkanki w ramach programu mogą bezpłatnie korzystać z profilaktycznych badań ginekologicznych w „Poradni K" w Grębocicach, Gabinetu Zdrowia Kobiet w Polkowicach oraz Pracowni USG w Polkowicach. Podczas wizyty w „Poradni K" kobiety i młodzież żeńska mają możliwość wykonania badań lekarskich ginekologicznych.
W zależności od wskazań lekarza ginekologa mogą wykonać wymazy  i badania cytologiczne oraz ultrasonograficzne. Po otrzymaniu wyniku badań Panie są wzywane na konsultację lekarską, gdzie w przypadku złego wyniku podejmowane są stosowne działania w celu wyleczenia pacjentki.

Ponadto wykonywane są badania gruczołu sutkowego przez położną, która oprócz badania uczy samobadania piersi, w różnych dniach cyklu miesięcznego, tak by pacjentka potrafiła wstępnie zdiagnozować zmiany patologiczne.

Program zdrowotny w ramach „Akcji Profilaktycznej - BIAŁA SOBOTA"

Program ten realizowany jest dwa razy w roku. Mieszkańcy korzystają wówczas z konsultacji lekarskich: dermatologa, laryngologa, reumatologa, ortopedy, neurologa. Mają możliwość wykonania badań diagnostycznych: cytologia, badanie słuchu, spirometria, pomiar ciśnienia krwi, EKG.
Dużym zainteresowaniem cieszą się badania laboratoryjne - pakietowe, które obejmują:

• - pakiet dla kobiet: wapń, fosfor, żelazo i magnez;
• - pakiet dla mężczyzn: PSA /antygen gruczołu krokowego/ oraz
• - pakiet podstawowy: morfologia + rozmaz, cholesterol, HDL, LDL, trój glicerydy.

Pewna innowacyjność tego rozwiązania polega na tym, że akcja przeprowadzana jest (jako jedyna) w budynku urzędu gminy. Biura zamieniają się wówczas w gabinety lekarskie a sala konferencyjna służy jako laboratorium i tam przeprowadzane są badania. Każde biuro jest odpowiednio oznaczone aby pacjenci mogli trafić do odpowiedniego lekarza.

„Program profilaktyki próchnicy i higieny jamy ustnej dla dzieci z terenu Gminy Grębocice".

Celem programu jest przeciwdziałanie próchnicy poprzez lakowanie  zębów oraz wyrabianie
u dzieci i młodzieży nawyków higienicznych, przez co dąży się do obniżenia występowania próchnicy (wczesne wykrycie i działania profilaktyczne). Odbiorcami programu są dzieci i młodzież zameldowane na terenie Gminy. Program skierowany jest do uczniów od II klasy szkoły podstawowej  do III klasy  gimnazjum.

Program „Poprawa zdrowia i jakości życia poprzez rehabilitację mieszkańców Gminy Grębocice."

Celem programu jest poprawa zdrowia i jakości życia poprzez rehabilitację w zakresie schorzeń dotyczących narządu ruchu, centralnego i obwodowego układu nerwowego oraz podejmowanie działań zapobiegających utracie sprawności, polepszenie funkcjonowania wielu układów i narządów, poprawa sprawności fizycznej i psychicznej.

Program „Profilaktyka zdrowotna dzieci  w wieku szkolnym, w zakresie obniżenia  zawartości metali ciężkich we krwi"

W ramach realizacji tego programu zachęca się dzieci do stosowania i przestrzegania zasad zdrowego odżywiania, uczy się poprawnych zachowań żywieniowych i prozdrowotnych ze wskazaniem odpowiednich postaw prozdrowotnych.  Podczas wdrażania programu dzieci zostają przebadane na zawartość ołowiu we krwi, co umożliwia wczesną diagnozę oraz pozwala na ocenę środowiskowych zagrożeń zdrowotnych. Wyłoniona grupa dzieci z przewlekłym zatruciem ołowiem jest kierowana do dalszego postępowania profilaktycznego czy leczniczego w Poradni Medycyny Środowiskowej dla Dzieci.
Prowadzone są także stosowne prelekcje na temat wpływu skażeń środowiska na zdrowie dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki ołowiowej. Programem objęte są dzieci w wieku szkolnym - od 9 do 11 roku życia, z wysokim wskaźnikiem stężenia ołowiu we krwi.

Kto i w jaki sposób skorzystał na wdrażaniu programów?

Dzięki uczestnictwie we wcześniej wymienionych programach nastąpiła:

• poprawa stanu zdrowia kobiet poprzez profilaktykę układy rodnego - każdego roku skorzystało ok. 700 kobiet (z perspektywy 9 lat ok. 6.300 kobiet);
• poprawa stanu zdrowia dzieci i młodzieży w zakresie zwiększenia dostępności do świadczeń stomatologicznych - dzieci i młodzieży do 12 roku życia, każdego roku ok. 400 dzieci (z perspektywy 9 lat ok. 3.600 dzieci);
• poprawa zdrowia poprzez zapobieganie zaawansowaniu chorób cywilizacyjnych „Białe Soboty" - 200 osób (z perspektywy 9 lat ok. 1.800 osób);
• poprawa zdrowia mieszkańców gminy poprzez rehabilitację leczniczą ok. 11 osób (z perspektywy 4 lat ok. 44 osoby);
• poprawa zdrowia dzieci młodszych poprzez zapobieganie chorobom wywołanym przez meningokoki i pneumokoki - ok. 178 dzieci (z perspektywy 3 lat ok. 534 dzieci);
• poprawa zdrowia dzieci poprzez obniżanie zawartości metali ciężkich we krwi - ok. 118 dzieci w wieku 9-11 lat (z perspektywy 4 lat ok. 472 dzieci);
• poprawy zdrowia kobiet poprzez zapobieganie nowotworom piersi - ok. 80 kobiet (z perspektywy 3 lat ok. 240 kobiet).

Z programów profilaktycznych prowadzonych przez Urząd Gminy w Grębocicach sumarycznie skorzystało blisko 13.000 osób

Gmina za swoje działania w sektorze profilaktyki zdrowia była wielokrotnie nagradzana. Przykładem może być fakt, że podczas XVII Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Zdrowie środowiskowe dzieci z uwzględnieniem czynników żywieniowych, chemicznych i metali toksycznych", która odbyła się 27 maja 2011 w Legnicy Gmina Grębocice otrzymała „Złotą Kroplę" za aktywne wspieranie działań na rzecz poprawy zdrowia dzieci. Natomiast rok wcześniej została laureatem konkursu „Powiaty i gminy dla zdrowia - edycja 2010" organizowanego przez Związek Powiatów Polskich.

Ponoszone przez Gminę nakłady w odniesieniu do poszczególnych programów zdrowotnych kształtują się następująco:

• Program profilaktyki chorób układu rodnego - 25.000 zł (2010r.), 27.000 zł (2011r.)
• Program profilaktyki stomatologicznej (próchnicy i higieny jamy ustnej) - 20.000 zł (2010r.), 20.000 zł (2011r.)
• Program w ramach Akcji Profilaktycznej zapobiegające chorobom cywilizacyjnym poprzez organizację „Białych Sobót" - organizacja dwa razy w roku (maj - październik) - 28.000 zł (2010r.), 30.000 zł (2011r.)
• Program Profilaktyki badań w zakresie nowotworów piersi - 12.000 zł (2010r.). W 2011r. ten program został połączony z Akcją Profilaktyczną - „Biała Sobota"
• Program profilaktyki poprawy zdrowia i jakości życia poprzez rehabilitację - 3.940 zł (2010r.), 5.000 zł (2011r.)
• Program profilaktyki zapobiegania chorobom wywołanym poprzez meningokoki i pneumokoki - 48.629.05 zł (2010r.), 74.029,95 zł /+ rotawirusy/ (2011r.)
• Program profilaktyki zdrowotnej dzieci w wieku szkolnym, w zakresie obniżenia zawartości metali ciężkich we krwi - 2.360 zł (2010r.), 3.000 zł (2011r.)

Łączna ilość środków na ww. zadania w 2010r. wyniosła 128.022,57 zł, w 2011r. - 153.500 zł. Natomiast na rok 2012 zaplanowano 184.000 zł.

Nie ma przeszkód aby zlecić realizację przynajmniej niektórych zadań przewidzianych w programie zdrowotnym na zasadach określonych  w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności publicznej i wolontariacie. Działania z zakresu ochrony i promocji zdrowia zostały zaliczone do zadań, które mogą być realizowane przez organizacje pozarządowe w ramach działalności pożytku publicznego. Powierzenie zadań odbywa się w drodze otwartego konkursu ofert.

Należy pamiętać, że poprawna realizacja programów profilaktycznych powinna być oparta o przygotowane wcześniej długookresowe polityki  zdrowotne na poziomie lokalnym, w których winna być zawarta informacja z zakresu demografii, epidemiologii oraz informacje o zasobach systemu ochrony zdrowia i ocenie społecznej tego systemu. Oprócz analizy czynników społeczno-ekonomicznych; informacji o chorobowości i zachowaniach zdrowotnych mieszkańców; danych o środowisku fizycznym i zasobach systemu ochrony zdrowia; warto zawrzeć w nim jeszcze dwa istotne elementy: społeczną ocenę systemu ochrony zdrowia na obszarze danej jst oraz plan zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych mieszkańców (a w nim zamierzenia dotyczące programów zdrowotnych).

Warto podkreślić, że lokalna polityka zdrowotna powinna być punktem wyjścia do opracowania i wdrożenia programów zdrowotnych. Bowiem programy zdrowotne nie mogą zastępować tego typu kompleksowej strategii działania samorządu terytorialnego w obszarze ochrony zdrowia.

Należy również pamiętać, że fazę planowania programu powinna poprzedzić analiza potrzeb zdrowotnych oraz sytuacji epidemiologicznej na obszarze jst.

Aby zwiększyć trwałość efektów programu i ich oddziaływanie, niezbędna jest również analiza interesariuszy, która powinna określić ich ewentualny wpływ (pozytywny lub negatywny) oraz potencjalną siłę.

Warto przygotować także analizę problemów zdrowotnych i celów programu profilaktycznego.

Ostatnim i niestety niedocenianym etapem dokonywanej oceny potrzeb zdrowotnych i sytuacji epidemiologicznej jest analiza strategii, która służy przedstawianiu metod i rozwiązań koniecznych do osiągnięcia założonych celów.

Przed wdrożeniem programu należy się upewnić, czy wybrany problem zdrowotny w populacji docelowej rzeczywiście jest obecny i na tyle rozpowszechniony, że projektowane działania są uzasadnione.

Program zdrowotny należy od samego początku planować, organizować i wdrażać w takiej postaci, żeby można było ocenić jego efektywność.

Należy zwrócić uwagę, że w przypadku realizacji zadań z zakresu ochrony zdrowia, zwłaszcza działań o charakterze profilaktycznym, mierzalne efekty w postaci poprawy stanu zdrowia mieszkańców z reguły będą widoczne po kilku a nawet kilkudziesięciu latach.

Trzeba także pamiętać, że realizowane przez jst programy zdrowotne podlegają zaopiniowaniu przez Agencję Oceny Technologii Medycznych, a oczekiwanie na tą opinię jest dość długie (ok. 3-6 miesięcy).

Warto również pamiętać, że wybór realizatorów programu odbywa się w trybie konkursu ofert, z zastrzeżeniem odrębnych przepisów.
Powodzenie każdego działania w tym realizacja programu zdrowotnego nie może zostać poprawnie zrealizowania jeśli nie będzie towarzyszyła jej dobrze przygotowana i szeroko zakrojona kampania promocyjna.

Naturalnie replikowalność projektu uzależniona jest od szczebla samorządu i jego zapotrzebowania w tym zakresie, w tym także zakresu wdrożenia.