Głównym celem planu Utrecht jest aktywizacja społeczno-zawodowa oraz utrwalanie zasad współżycia społecznego osób w kryzysie mieszkaniowym (w szczególności przebywających w schroniskach lub miejscach niemieszkalnych) w procesie wychodzenia z bezdomności poprzez zapewnienie im bezpiecznego miejsca przebywania (wynajęcie mieszkania, pokoju) oraz prowadzenie intensywnej pracy socjalnej. Zgodnie z ideą: „bezdomność zaczyna się w domu i w nim powinna się skończyć”, zaś schroniska nie kończą bezdomności, nie ma uniwersalnej recepty na bezdomność, a system wsparcia instytucjonalnego nie jest dla każdego.

Problem zdefiniowany przez samorząd: Prowadzone do roku 2015 przez gminę Gdynia działania pomocowe na rzecz osób borykających się z bezdomnością bazowały na zinstytucjonalizowanych formach wsparcia. Niesatysfakcjonująca skuteczność działań oraz niska efektywność kosztowa wiązały się ze zbyt niskim odsetkiem osób, które trwale wychodziły z kryzysu i zyskiwały samodzielność, a także wysokimi kosztami utrzymania schronisk, noclegowni itp. Te czynniki skłoniły władze samorządowe do poszukiwania nowych rozwiązań.

Sposób rozwiązania: Samorząd Gdyni podjął decyzję o przemodelowaniu dotychczasowego systemu wsparcia osób bezdomnych. Nazwa „Plan Utrecht” nawiązuje do niderlandzkiego miasta, które od lat z sukcesem realizuje podobne rozwiązania.

Innowacja polegała na odejściu od modelu „palety” (sprofilowanie schronisk pod kątem konkretnych problemów i potrzeb osób bezdomnych) oraz modelu „drabinkowego” (gdzie pracy socjalnej i innym usługom wspierającym osobie bezdomnej zapewniano schronienie według następujących po sobie etapów – najpierw w ogrzewalni, noclegowni, następnie schronisku, na samym końcu – w mieszkaniu).

Etap mieszkania był uwarunkowany gotowością bezdomnego, rozumianą np. jako ukończenie terapii odwykowej i utrzymywanie abstynencji czy posiadanie źródła dochodu wystarczającego na utrzymanie mieszkania).

Nowy system jest zgodny z ideą metody housing first, której myślą przewodnią jest teza, że „pomaganie osobom bezdomnym nie polega na umieszczaniu ich w schroniskach” i aby skutecznie wspierać osoby w wychodzeniu z bezdomności, konieczne jest tworzenie, udostępnianie i wspieranie odpowiednich warunków mieszkaniowych (w różnych formach), w których dalej będzie przebiegał proces reintegracji. Zdiagnozowane problemy, np. uzależnienie, zadłużenie, brak zatrudnienia, są rozwiązywane w drugiej kolejności. Kluczowym elementem procesu jest więc opracowanie i realizacja planów pomocy, opierających się na zasobach osób bezdomnych i indywidualnie do nich dopasowywanych oraz realizowanie działań środowiskowych, zmierzających do utrwalania samodzielności

Korzyści: Gwarancja zapewnienia osobie bezdomnej mieszkania, bez względu na aktualną sytuację zdrowotną, społeczną, osobistą czy zawodową, wraz z szerokim wsparciem udzielanym w mieszkaniu, wymaga jedynie zaangażowania w ten proces samej osoby bezdomnej – jej chęci do wynajęcia lokalu przy wsparciu finansowym gminy i zawarcia kontraktu socjalnego.

Wśród korzyści, wynikających z realizacji powyższego modelu wsparcia, należy wskazać jego wysoką efektywność, której wskaźnikiem jest malejąca liczba osób w kryzysie bezdomności w Gdyni (z 734 osób w 2015 roku do 469 osób w 2021 roku) przy jednocześnie wysokim odsetku osób bezdomnych, które całkowicie uniezależniły się od instytucjonalnego systemu wsparcia (dotyczy 84 osób, spośród 266, które weszły do programu i zamieszkało w wynajętych pokojach lub mieszkaniach w latach 2015-21, dla porównania: zaledwie 24 osoby powróciły do placówek; źródło: dane monitoringowe programu wg stanu na koniec 2021 roku).

Powyższe miało wpływ z jednej strony na wygaszenie w ostatnich latach działalności dwóch dużych placówek na rzecz osób bezdomnych w Gdyni (tj. domu samotnej matki – schroniska dla kobiet oraz schroniska dla mężczyzn w kryzysie bezdomności, w których przebywało w trakcie roku niemal 250 osób), z drugiej – na podniesienie poziomu efektywności ekonomicznej wsparcia (wynikającej zarówno z likwidacji ww. placówek, jak i dwukrotnie niższego, średniomiesięcznego kosztu utrzymania osoby bezdomnej w ramach programu Utrecht w porównaniu do kosztu pobytu osoby w schronisku – koszt ten wynosi odpowiednio 500-700 zł vs 1200-1500 zł).