Miasto Rybnik, będące centrum dużej ok. 700-tys. aglomeracji miejskiej i stolica subregionu zachodniego województwa śląskiego, jest miejscem wielu interesujących, modelowych wdrożeń i dobrych praktyk samorządowych. Rybnik jest miastem o powierzchni 148,3 km², położonym w południowo-zachodniej części województwa śląskiego, podzielonym na 27 dzielnic.

Miasto wyróżnia się w regionie dynamiką zmian oraz bogactwem zieleni miejskiej - wszechobecne są kompozycje kwiatowe, liczne parki i zieleńce, kontynuujące przedwojenną ideę „miasta-ogrodu".

Rybnik jest obecnie niekwestionowanym liderem w swoim regionie - dla sąsiednich miast i gmin jest naturalnym centrum administracyjnym, gospodarczym, kulturalnym i edukacyjnym. Inwestorzy wystawiają wysokie oceny panującemu w mieście klimatowi dla rozwoju przedsiębiorczości.

Przygotowując się do opisywanego wdrożenia, urząd wykonał prace zmierzające do poprawy ogólnego poziomu informatyzacji. Do najważniejszych zadań z tego zakresu należało:

• wdrożenie systemów informatycznych dla zasobów źródłowych (mapy numeryczne, EGB, Pesel itd.),
• wdrożenie baz danych SQL,
• wymiana sprzętu komputerowego dla urzędników,
• zakup serwerów.

Przed rozpoczęciem projektu powołany został międzywydziałowy zespół ds. GIS/SIT, który koordynował działania przygotowawcze. Po rozstrzygnięciu przetargu całość projektu została podzielona na etapy zgodnie z dokumentacją projektową i studium wykonalności. W pierwszej kolejności zrealizowano pilotaż. Następnie przystąpiono do pełnego wdrożenia - zainstalowano aplikację na pozostałych stanowiskach oraz uzupełniono warstwy tematyczne map stworzone podczas wdrożenia pilotażowego.

Podstawowym celem realizacji wdrożenia była wola ciągłego rozwoju systemu typu GIS/SIT, wykorzystywanego do wspomagania zarządzania obszarem miasta oraz umożliwienie wykorzystania go przez działające na terenie miasta jednostki miejskie i służby publiczne.
Z kolei szczegółowymi celami przyświecającymi wdrożeniu były:

• podniesienie efektywności wykorzystania zasobów informacyjnych pochodzących z różnych wydziałów Urzędu Miasta Rybnika, jednostek miejskich i służb publicznych,
• zwiększenie efektywności współpracy urzędu z jednostkami miejskimi i służbami publicznymi,
• podniesienie efektywności procesów zarządzania porządkiem i bezpieczeństwem miasta,
• zapewnienie dostępu do danych przestrzennych i opisowych nowym użytkownikom, w tym użytkownikom publicznym,
• rozszerzenie dostępu do danych przestrzennych i opisowych.

Beneficjentami, a co za tym idzie głównymi użytkownikami projektu są: Miasto Rybnik, Rybnickie Służby Komunalne, Zarząd Zieleni Miejskiej, Zarząd Transportu Zbiorowego, Zakład Gospodarki Mieszkaniowej, Centrum Zarządzania Kryzysowego, Straż Miejska, Komenda Miejska Straży Pożarnej, Komenda Miejska Policji, szpital wojewódzki, pogotowie.

Biorąc pod uwagę integracyjny charakter systemu RSIP, poszczególni odbiorcy mają dostęp nie tylko do swoich własnych danych, ale również do danych innych dysponentów (poszczególnych Wydziałów Urzędu, jednostek miejskich, służb publicznych), w ramach jednak posiadanych uprawnień oraz w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa. Znaczna część powstałych zasobów informacyjnych jest również udostępniania szerokiemu gronu odbiorców publicznych (mieszkańcom miasta, turystom, przedsiębiorstwom, inwestorom, innym instytucjom).

Ramowy harmonogram realizacji końcowego etapu wdrożenia przedstawia poniższe zestawienie tabelaryczne

 Z kolei opis poszczególnych działań podejmowanych w ramach realizowanego wdrożenia w odniesieniu do konkretnego czasu ich realizacji przedstawia poniższa tabela.

Jak można wywnioskować całkowity zakres wdrożenia obejmował budowę innowacyjnego, zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania w administracji publicznej (typu back-office) na poziomie lokalnym oraz wspomagania działań jednostek miejskich i służb publicznych poprzez rozwój specjalistycznego systemu GIS/SIT. W ramach projektu podjęto następujące działania:

• digitalizacja wybranych zasobów informacyjnych Urzędu, jednostek i służb oraz stworzenie na ich podstawie nowych warstw tematycznych i baz danych w RSIP,
• rozwój systemu RSIP, poprzez jego rozbudowę lub zastąpienie rozwiązaniem nowszej generacji wraz z budową nowych aplikacji oraz narzędzi informatycznych,

• budowa systemu lokalizacji GPS pojazdów i patroli jednostek miejskich i służb publicznych oraz wizualizacji ich położenia w systemie RSIP,
• wyposażenie jednostek i służb w urządzenia mobilne umożliwiające zdalny dostęp do systemu RSIP,
• szkolenie administratorów i użytkowników systemu w ramach urzędu oraz z wybranych jednostek miejskich i służb publicznych.

Dostawcami danych załadowanych do systemu były/są przede wszystkim Wydziały Urzędu, a w mniejszym zakresie jednostki miejskie i służby publiczne.

Poniżej zostało przedstawione szczegółowe zestawienie źródeł danych dla poszczególnych zasobów RSIP-u, w odniesieniu do danego zakresu, i tak:

• Plan miasta
  Jednostka merytoryczna: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Geodezji i Kartografii
  Podstawa opracowania: numeryczna mapa geodezyjna
  Stan: aktualizacja na www okresowa
• Mapy własnościowe
  Jednostka merytoryczna: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Geodezji i Kartografii
  Podstawa opracowania: numeryczna mapa geodezyjna, ewidencja gruntów i budynków
  Stan: aktualizacja na www okresowa
• Plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP)
  Wykonawca: Pracownia Urbanistyczna w Rybniku sp. z o.o., Rybnik; BROL Systemy Przestrzenne s.c., Warszawa; Pracownia Projektowo-Usługowa MALUGA s.c., Wrocław
  Zamawiający: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Architektury
  Skala opracowania: 1:2 000
  Stan: bieżący
• Warstwy edukacji
  Jednostka merytoryczna: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Edukacji
  Podstawa opracowania: dane własne
  Stan: aktualizacja na www okresowa
• Mapa kopalin
  Wykonawca: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa (SITG) o/Rybnik, ul. Piasta 28, 44-200 Rybnik
  Zamawiający: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Ekologii
  Skala opracowania: 1:25 000
  Stan na: 2004 r.
• Mapa geośrodowiskowa
  Wykonawca: Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-974 Warszawa
  Zamawiający: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Ekologii
  Skala opracowania: 1:50 000
  Stan na: 2005 r.
• Warstwy wyborcze
  Jednostka merytoryczna: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Organizacyjny
  Stan: aktualizacja okresowa
• Lokalizacja autobusów, linie autobusowe, przystanki
  Jednostka merytoryczna: Zarząd Transportu Zbiorowego w Rybniku
  Podstawa opracowania: system lokalizacji autobusów
  Stan: bieżący
• Ortofotomapa 1:5 000:
  Wykonawca: Techmex s.a., Bielsko-Biała
  Zamawiający: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Informatyki
  Skala opracowania: 1:5 000
  Podstawa opracowania: satelita IKONOS
  Stan na: 2006 r.
• Ortofotomapa 1:1 000:
  Wykonawca: MGGP Aero, Tarnów
  Zamawiający: Urząd Miasta Rybnika, Wydział Informatyki
  Skala opracowania: 1:1 000
  Podstawa opracowania: zdjęcia lotnicze
  Stan na: 2008 r.

Wskazani dysponenci danych są również ich głównymi odbiorcami. Ze względu na integracyjny charakter systemu RSIP, poszczególni odbiorcy mają dostęp nie tylko do swoich własnych danych, ale również do danych innych dysponentów (Wydziałów Urzędu, jednostek miejskich, służb publicznych) - jednak w ramach posiadanych uprawnień oraz w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa i podpisanymi umowami.

Obecnie RSIP integruje dane z zasadniczej mapy numerycznej (DgDialog), Ewidencji Gruntów i Budynków (EGB), Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego (MPZP) i Ewidencji Ludności (PESEL). W planach znajduje się podłączenie Systemu Obiegu Dokumentów (DDM), Ewidencji Podatkowej (Ratusz) oraz Ewidencji Dróg i Obiektów Mostowych (WZDR).

Znaczna część powstałych zasobów informacyjnych jest również udostępniania szerokiemu gronu odbiorców publicznych (mieszkańcom miasta, turystom, przedsiębiorstwom, inwestorom, innym instytucjom).

Jak można wywnioskować z powyższego zestawienia Rybnicki System Informacji Przestrzennej pozwala integrować dane z różnych systemów (mapowych, bazodanowych) i przedstawiać je w prostej i spójnej dla użytkownika formie. System po stronie klienta wykorzystuje trzy podstawowe typy narzędzi opartych o przeglądarkę internetową: przeglądarka danych mapowych i opisowych, narzędzia do wyszukiwania informacji w zasobach mapowych i bazach danych oraz narzędzia do generowania odpowiednich raportów. Rozwiązanie udostępnione jest wszystkim pracownikom urzędu.

Najważniejsze cechy projektu i RSIP-u:

• jeden z nielicznych krajowych systemów GIS realizowany w tak szerokim zakresie danych, powiązanych systemów i instytucji,
• przechowywanie praktycznie całej geometrii w bazie danych w formacie Oracle Spatial,
• możliwość pracy z dowolną przeglądarką,
• interfejs mobilny dla internautów i pracowników jednostek i służb,
• kompleksowy portal edukacyjny dla internautów i pracowników,
• portal metadanych zawierający metadane dla wszystkich zbiorów.

Jak podają realizatorzy obserwowany jest systematyczny wzrost liczba użytkowników, stale wzrasta też liczba odwołań do bazy danych systemu. Pod koniec 2005 r.  średnia miesięczna liczba zapytań wynosiła 6,5 tys., obecnie sięga 30 tys., a liczba przesyłanych danych wzrosła w tym czasie z 540 MB do 4 GB w okresach intensywnej eksploatacji.

Analiza potrzeb przeprowadzona w dokumentacji wdrożeniowej wykazała, że rozwój systemu zależy ściśle od aktywnego włączania się innych wydziałów do rozwoju RSIP. Rozszerzając możliwości systemu, zamówiono aplikacje tematyczne realizujące dodatkowe potrzeby użytkowników, np.:

• wspomaganie wyborów - moduł upraszcza organizacyjną obsługę wyborów, w tym analizy liczby mieszkańców w danym obwodzie czy też przyporządkowanie numeru adresowego do odpowiednich komisji wyborczych,
• dynamiczne zarządzanie treścią mapy - narzędzie umożliwia tworzenie własnych zasobów map i opisów każdemu użytkownikowi zgodnie z nadanymi uprawnieniami. Zasoby automatycznie stają się materiałem wykorzystywanym w warstwach tematycznych z udostępnieniem dla innych użytkowników. Własne warstwy prowadzą wydziały: Organizacyjny, Ekologii, Edukacji, Rozwoju Miasta, Konserwatora zabytków, Straży Miejskiej (odpowiednio: wybory, pomniki przyrody i miejsca pamięci, placówki oświatowe, tereny inwestycyjne, zabytki, fotoradary i inne). W przygotowaniu są kolejne zasoby.

Równolegle rozwija się narzędzia administracyjne wspomagające weryfikację danych

Wprowadzenie w życie Rybnickiego Systemu Informacji Przestrzennej - jednego z najciekawszych wdrożeń w tej dziedzinie w Polsce - oznaczało daleko idącą reorientację zarządzania procesami rozwojowymi i metodami kształtowania przestrzeni w mieście.

Mapa Rybnickiego Systemu Informacji Przestrzennej składa się z ponad 300 warstw wykorzystywanych we wszystkich typach map oraz z ponad 100 warstw wykorzystywanych w mapie Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego.

Wszystkie warstwy podzielone są według kompozycji tematycznych. Oprócz mapy geodezyjnej w RSIP znajdują się wydziałowe mapy tematyczne, np. mapa geośrodowiskowa oraz mapa kopalin, a także warstwy z danymi, takimi jak pomniki przyrody, miejsca pamięci narodowej i tereny inwestycyjne (o czym informowaliśmy wyżej).

Każdy z pracowników urzędu, który ma dostęp do RSIP, loguje się do niego imiennie. Prawa dostępu zależne są od nadanych uprawnień.

Informacje uzyskane na stronach RSIP, a dostępne dla każdego internauty, są publikowane jedynie w celach poglądowo-informacyjnych na użytek własny. Użytkownik nie może powielać tych informacji, kopiować, udostępniać stronom trzecim oraz redystrybuować w celach komercyjnych. Informacje uzyskane tą drogą nie mogą być podstawą decyzji gospodarczych lub prawnych. Wszelkie wypisy / wyrysy muszą być wykonane i poświadczone przez właściwe organy urzędowe, np. Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, Wydział Architektury.

Przy udostępnianiu do wglądu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obowiązuje Uchwała Rady Miasta nr 578/XXIV/2001 oraz Uchwała Rady Miasta nr 451/XXVIII/2004. art. 30 ustawy z 27 marca 2003r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ( Dz. U. Nr 80 , poz. 717) art. 35 ustawy z dn. 7 lipca 1994r. Prawo budowlane ( Dz. U. Z 2003r. Nr 207, poz. 2016 ze zm.).

System RSIP posiada także funkcjonalność pozwalającą na dynamiczne zarządzanie treścią mapy. Narzędzie to umożliwia tworzenie własnych zasobów map i opisów każdemu użytkownikowi zgodnie z nadanymi uprawnieniami.

Zasadniczą cechą, która wyróżnia Rybnicki System Informacji Przestrzennej, jest wysoka funkcjonalność i szybkość dostępu do informacji. Do zasobów RSIP można dostać się przez zwykłą przeglądarkę internetową, co w dużej mierze ułatwiło proces wdrożenia i uprościło przeszkolenie personelu.

Technologia Autodesk umożliwia dołączanie zasobów źródłowych stworzonych w rozmaitych formatach oraz łączenie danych z różnych systemów. Wszystkie wydziały mają możliwość tworzenia na własne potrzeby dodatkowych warstw danych z odpowiednim opisem bezpośrednio w internetowej przeglądarce RSIP. Oprogramowanie Autodesk udostępnia także mechanizmy pozwalające na tworzenie własnych narzędzi i aplikacji tematycznych.

Inną cenną właściwością RSIP jest możliwość łączenia zasobów różnych systemów bez konieczności dokonywania ingerencji w dane źródłowe, co jest często wykorzystywane przez pracowników Urzędu Miasta.

System posiada możliwość zmiany wersji językowej: polska-angielska.

Jednostką odpowiedzialną merytorycznie za wdrożenie systemu, a następnie jego administrowanie i koordynowanie bieżących działań, był/jest Referat Systemów Informacji Przestrzennej, wchodzący w skład Wydziału Informatyki Urzędu Miasta.

     Realizacja projektu przynosi szereg pozytywnych efektów, do których zaliczyć można:

• poszerzenie zakresu wykorzystania RSIP w ramach Urzędu Miasta Rybnika oraz stworzenie możliwości zaawansowanego korzystania z niego przez jednostki miejskie oraz służby publiczne działające na obszarze miasta,
• rozwój obszaru komunikacji urzędu z jednostkami i służbami poprzez stworzenie dedykowanych aplikacji,
• zwiększenie grona użytkowników korzystających z RSIP w sposób zaawansowany (tzw. użytkowników zarejestrowanych),
• skrócenie czasu dostępu do informacji przestrzennych i opisowych zgromadzonych w RSIP przez uprawnionych pracowników jednostek miejskich i służb publicznych,
• zwiększenie możliwości operacyjnego działania jednostek i służb w ramach wykonywanych przez nich czynności i zadań poprzez wdrożenie systemu lokalizacji.

     Należy także zaznaczyć, że wdrożenie jest zgodne z przepisami prawa geodezyjnego i kartograficznego. Zasady korzystania z systemu reguluje odpowiednie zarządzenie prezydenta miasta, w tym zakres przetwarzanych danych, zasady udostępniania i wykorzystania informacji z systemu oraz opłaty na rzecz Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. System jest także zarejestrowany w Wojewódzkim Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej.

     Korzyści z systemu, w odniesieniu do przykładowych podmiotów:

• Wydziały Urzędu:
• o przyśpieszenie w dostępie do danych geodezyjnych,
• o dostęp do danych innych dysponentów,
• o szybsze wydawanie decyzji i dokumentów,
• o analiza wskaźników ISO i logów z systemu obiegu dokumentów wykazuje kilkukrotne przyspieszenie wydawania decyzji związanych z lokalizacją przestrzenną (w porównaniu do okresu sprzed wdrożenia RSIP-u w 2005 r.),
• o łatwiejsza wymiana informacji pomiędzy wydziałami.
• Rybnickie Służby Komunalne:
• o możliwość weryfikacji rzeczywistego czasu pracy (np. Akcja Zima),
• o zapobieganie uszkodzeniom uzbrojenia terenu,
• o weryfikacja rodzaju własności gruntów (kolejność odśnieżania).
• Straż Miejska:
• o efektywny przepływ informacji o osobach popełniających wykroczenie,
• o dostęp do informacji o rodzaju własności.
• Zarząd Zieleni Miejskiej:
• o usprawnienie zdobywania informacji o własności terenu i uzbrojenia terenu,
• o weryfikacja rodzaju własności gruntów.
• Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego:
• o podgląd danych z wodowskazów na rzece Rudzie.

     Od czasu powstania RSIP-u wiele instytucji i jednostek wyraża zainteresowanie tym systemem. Chcą dowiedzieć się więcej o zastosowanej technologii, zakresie danych i możliwościach wykorzystania takiego systemu w ich własnych instytucjach. Wynikiem tego zainteresowania są częste zaproszenia na konferencje i prezentacje a także odwiedziny przedstawicieli z różnych miast kraju i zagranicy. RSIP zdobył uznanie na szczeblu krajowym i europejskim, czego dowodem są przykładowe wyszczególnione poniżej wyróżnienia:

• 2011 r. - I miejsce w konkursie Panteon Administracji Polskiej.
  RSIP wygrał w kategorii gminy/miasta na prawach powiatu. Konkurs był organizowany przez firmę Geoland Consulting International pod patronatem Ministra Gospodarki.
• 2009 r. - Certyfikat Europejskiej Nagrody Sektora Publicznego EPSA.
  RSIP otrzymał certyfikat za najlepszą praktykę w kategorii „Doskonalenie jakości usług publicznych".
• 2006 r. - I miejsce w konkursie „Przyjazny urząd administracji samorządowej". Organizatorem konkursu byli: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Związek Miast Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP oraz Związek Powiatów Polskich.
  
  

Projekt był współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013

Ze względu na specyfikę projektu nie opiera się on na współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, ale wpływa na pozytywne postrzeganie urzędów, jako jednostek wychodzących naprzeciw interesom mieszkańców.

Należy zadbać o pełne zaangażowanie podmiotów zainteresowanych. Ważnym jest, aby zdobyć lub zabezpieczyć niezbędne środki finansowe (w tym te pochodzące ze źródeł zewnętrznych).

Należy także z góry określić rolę poszczególnych podmiotów wdrażających.

Przy wdrażaniu opisywanego projektu w Rybniku początkowo użytkownicy odnosili się nieufnie do nowego pomysłu informatyków, jednakże po kilku tygodniach większość przekonała się do nowego systemu. Zatem należy przewidzieć tego typu zachowanie.

Obecnie można powiedzieć, że w pewnych wydziałach (Architektura, Mienie, Ekologia, Inwestycje, Straż Miejska) pracownicy nie wyobrażają sobie już pracy bez RSIP-u. Fakt ten może być pewnego rodzaju pozytywnym przykładem, że wcześniejsza praca przynosi w konsekwencji pozytywny oddźwięk.

Oczywiście Replikowalność projektu uzależniona jest od szczebla samorządu i jego zapotrzebowania w tym zakresie, w tym także zakresu wdrożenia.