Przed uruchomieniem ciepłowni geotermalnej funkcjonowało na terenie miasta 60 małych kotłowni węglowych (załącznik nr 1), które zużywały około 30 tys. ton opału (węgla i koksu) rocznie! Funkcjonowanie takiego systemu ciepłowniczego sprawiało, że przebywanie w mieście podczas sezonu grzewczego stawało się wprost nie do zniesienia. Niskie ciśnienie atmosferyczne i bezwietrzna pogoda, powodowane dominacją zachodniej i północno - zachodniej cyrkulacji powietrza, były przyczyną wprost niewyobrażalnego zadymiania miasta, a zarazem wszystkich wynikających z tego negatywnych skutków. Tak złą sytuację pogłębiał jeszcze fakt istnienia dodatkowych źródeł zanieczyszczeń. Od strony zachodniej i północnej, w aglomeracji szczecińsko-gryfińskiej, działał Zespół Elektrowni "Dolna Odra" oraz elektrociepłownie Szczecin i Pomorzany, a także Zakłady Chemiczne "Police", których zabezpieczenie przed nadmierną emisją pyłów i gazów w ówczesnych latach było wysoce niewystarczające. Dopiero budowa ciepłowni geotermalnej praktycznie wyeliminowała problem tzw. niskiej emisji. Mimo wielu dylematów i krytycznych opinii to właśnie funkcjonowanie geotermii spowodowało, że gmina Pyrzyce stała się w rzeczywistości gminą przyjazną dla środowiska.

W 1991 roku, po zapoznaniu się z funkcjonowaniem ciepłowni geotermalnej w Thisted (Dania), a następnie po rozpoznaniu warunków geologicznych na terenie gminy, rozpoczęto rozważanie możliwości budowy ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach. Zakład geotermalny w Pyrzycach miano wybudować zamiast ,planowanej wcześniej centralnej kotłowni węglowej. W wyniku analizy spodziewanych kosztów eksploatacji ówczesny burmistrz Pyrzyc, Jan Lemparty, w oparciu o opinie profesorów Politechniki Szczecińskiej, Zygmunta Meyera i Romana Sobańskiego, podjął w 1992 roku decyzję o budowie zakładu. Inwestorem była Gmina Pyrzyce. Jeszcze w lipcu 1992 roku wykonano próbny odwiert badawczy GT-1. Po stwierdzeniu przewidywanych warunków geotermalnych i geologicznych Gmina Pyrzyce podpisała kontrakt z firmą Scandinavian Energy Group (Dania) na transfer technologii. W miesiącu wrześniu 1992 roku przystąpiono do prac projektowych oraz do wykonania następnych trzech otworów geotermalnych, a w połowie 1993 roku rozpoczęto realizację instalacji geotermalnej i obiektów kubaturowych oraz ciepłociągów w kierunku miasta. Wykonawcą otworów było Przedsiębiorstwo Poszukiwania Nafty i gazu z Wołomina, natomiast projekty wierceń i nadzór geologiczny wykonało Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL z Warszawy.

System ciepłowniczy w Pyrzycach

Zrealizowany w latach 1992-1997 system ciepłowniczy obejmuje:

• ciepłownię geotermalno-gazową o mocy szczytowej 48MW (załącznik nr 2,3 i 4);
• sieć cieplną z rur preizolowanych (15 km) (załącznik nr 5);
• sieć sterowniczo-sygnalizacyjną (28 km);
• 66 w pełni zautomatyzowanych węzłów cieplnych (załącznik nr 6).

Inwestycję nazywaną. „Ciepłownia geotermalna w Pyrzycach wraz z siecią cieplną" rozpoczęła samodzielnie Gmina Pyrzyce. Zadanie to oparto na bilansie cieplnym, sporządzonym w 1991 r. Problemy finansowe podczas realizacji zmusiły jednak Gminę do poszukiwania rozwiązań, mających na celu zakończenie budowy z powodzeniem. Nadanie inwestycji charakteru pilotażowego przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w Warszawie, przyczyniło się do powstania spółki z o.o. „Geotermia Pyrzyce". Spółka ta, jako podmiot z udziałem samorządu, przejęła inwestycję od gminy i ukończyła ją jako samodzielny inwestor.

Właścicielami powstałej 5 grudnia 1994 r. spółki są:

• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie - 27 323 udziały o wartości nominalnej 27 323 000 zł;
• Gmina Pyrzyce - 7715 udziałów o wartości nominalnej 7 715 000 zł;
• Wojewódzki Fundusz Ochrony .Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie - 8980 udziałów o wartości nominalnej 8 980 000 zł.

Do niedawna udziałowcem był również Skarb Państwa, ale w dniu 06.01.2010 r. udziały te przekazano nieodpłatnie Gminie Pyrzyce.

Zadaniem przedsiębiorstwa było zakończenie budowy ciepłowni oraz prowadzenie eksploatacji systemu ciepłowniczego. Zakończenie realizacji nastąpiło w czerwcu 1997 r. Koszt inwestycji zamknął się kwotą 60,6 mln zł. Inwestycja została zrealizowana dzięki dodatkowemu wsparciu finansowemu:

• Narodowego Funduszu Ochrony .Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie - 56,0 %;
• Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej - 11,0 %;
• Funduszu "PHARE" - 11,0 %;
• Wojewódzkiego Funduszu Ochrony .Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie - 10,0%;
• Fundacji Eko - Fundusz - 3,2 %;
• Komitetu Badañ Naukowych - 1,2 %;
• Wojewody Szczecińskiego (Skarb Państwa) - 1,6 %;
• Rządu Królestwa Danii - 2,8 %;
• Gminy Pyrzyce - 3,2 %.

Procentowy udział poszczególnych elementów zadania przedstawia załącznik nr 7.

Geotermia Pyrzyce Sp. z o.o. jest samodzielną spółką prawa handlowego jednak to gmina jest nie tylko jej udziałowcem, ale i głównym odbiorcą ciepła. W swoich sprawozdaniach spółka podkreśla konieczność ścisłej współpracy z gminą na różnych płaszczyznach., szczególnie w zakresie promocji, pozyskiwania inwestorów dla spółki, jak również budowania wspólnej strategii inwestycyjnej. Z perspektywy niemal dekady współpracy w tym zakresie widać już, jak jest to kluczowe i ważne wyzwanie dla gminy, a także i samej „Geotermii".

W przyjętym przez gminę Pyrzyce „Programie Ochrony Środowiska na lata 2004 - 2009 z perspektywą na 2009 - 2012" (załącznik nr 8), sformułowano perspektywy rozwoju sieci ciepłowniczej dla miasta zawierając tam sukcesywnie realizowane cele takie jak:

• należy utrzymać scentralizowany system ciepłowniczy zasilany z ciepłowni „Geotremia" na terenie miasta Pyrzyce.
• należy wprowadzać nowe rozwiązanie ekonomicznie korzystne dla mieszkańców w celu stworzenia im możliwości podłączenia się do sieci cieplnej geotermalnej.
• zabudowa nie zasilana w ciepło z sieci geotermalnej powinna być podłączona dosieci opalanych paliwem gazowym i płynnym.

Bardzo istotnym działaniem jest też praktyka cyklicznych sprawozdań z działalności spółki, jakie Zarząd przedkłada na sesjach Rady Miejskiej.

Zastosowane rozwiązania

Zadaniem miejskiej ciepłowni w Pyrzycach i zbudowanej równolegle miejskiej sieci ciepłowniczej jest zastąpienie użytkowanych dotychczas rozproszonych kotłowni węglowych o niskiej sprawności, emitujących do atmosfery znaczne ilości szkodliwych produktów spalania, instalacjami proekologicznymi.

Jak to rozwiązano w Pyrzycach? Cztery otwory geotermalne o głębokości około 1630 m składają się z dwóch wydobywczych o temperaturze początkowej ok. 61 ºC, a także dwóch zatłaczających. Po przejściu przez wymienniki ciepła woda  ulega schłodzeniu i jest z powrotem przeprowadzona w głąb ziemi, by tam ponownie w okresie kilkudziesięciu lat ogrzać się do temperatury wydobycia. Moc cieplna instalacji geotermalnej wynosi około 25 MW. Szczytowym i awaryjnym źródłem ciepła są 4 wysokosprawne kotły gazowe o łącznej mocy 40 MW. W celu zwiększenia stopnia wykorzystania energii cieplnej wody geotermalnej zastosowano dwie absorpcyjne pompy grzejne.

Około 50-55% ciepła jest produkowane w układzie geotermalnym i stanowi wystarczające źródło energii cieplnej w okresach cieplejszych, natomiast ujemne temperatury od ok. - 3 C wymagają dogrzania wody - gazem. Ciągłym dążeniem Spółki jest utrzymanie wysokiej sprawności układu geotermalnego, w celu jak najmniejszego zużycia gazu. Sieć ciepłownicza o łącznej długości około 15 km doprowadza ciepłą wodę z ciepłowni geotermalnej do węzłów cieplnych poszczególnych odbiorców w mieście. Dwufunkcyjne wymiennikowe węzły cieplne, przygotowujące ciepłą wodę do celów centralnego ogrzewania i użytkowych, umieszczono w  pomieszczeniach dawnych kotłowni węglowych (załącznik nr 9). Procentowy udział wszystkich składników w kosztach energii cieplnej przedstawia się następująco: amortyzacja 50%, materiały, gaz, energia elektryczna 30%, płace i świadczenia na rzecz pracowników 10%, odsetki od kredytów 5%, pozostałe koszty 5%. Jak widać „Geotermia" charakteryzuje się bardzo wysokim udziałem amortyzacji w kosztach oraz bardzo niskim udziałem paliw. Wynika to z dużych nakładów poniesionych na realizację kosztownej instalacji geotermalnej oraz modernizacji pozostałych elementów systemu ciepłowniczego tj. sieci magistralnej, przyłącza do byłych kotłowni, węzłów cieplnych z automatyką. Przy tak dużym obciążeniu kosztami amortyzacji i jednocześnie koniecznością spłaty zaciągniętych kredytów, nieuniknione jest stosowanie dość wysokiej ceny ciepła. Znacząca jego obniżka jest możliwa dopiero po spłacie kredytów i pełnym rozliczeniu inwestycji w koszty. Stanowi to wyzwanie dla Zarządu Spółki, motywując do efektywnego i racjonalnego zarządzania. Można w tym kontekście postawić pytanie, czy da się wycenić wartość zdrowego środowiska i czystego powietrza, które w Pyrzycach dzięki „Geotermii" stało się przyjazne mieszkańcom. I czy trzeba ponosić czasem wyższe koszty, z myślą nie tylko o sobie, ale i o przyszłych pokoleniach.

Kluczowymi odbiorcami ciepła w mieście są obiekty budownictwa wielorodzinnego, skupione w spółdzielniach mieszkaniowych oraz odrębnie zarządzane przez Wspólnoty, obiekty użyteczności publicznej: szkoły, przedszkola, urzędy, szpital oraz podłączone ostatnich latach  instalacje w domach jednorodzinnych i nowych zakładach usługowych. Korzyści jakie uzyskało miasto dzięki budowie nowoczesnej, centralnej ciepłowni w Pyrzycach mają ogromny wymiar ekologiczny, gdyż 60 starych kotłowni węglowych zostało zlikwidowanych. Ilość dwutlenku siarki zredukowano o 100%, tlenków azotu o 96%, tlenku węgla o 100%, popiołów lotnych o 100% a dwutlenku węgla o 95%. Tak znaczną redukcję zanieczyszczeń mieszkańcy odczuli już od początku istnienia ciepłowni.

Budując ciepłownię geotermalną pozbyto się permanentnego zadymiania i zaczadzania, nastąpił wyraźny spadek zachorowań ludności na choroby górnych dróg oddechowych i astmę, w sposób wydatny poprawiła się estetyka miasta, pozbyto się opadów pyłów i sadzy, które były wszechobecne. O blisko 15 tys. ton zmniejszono ilość składowanych popiołów i żużli, znacząco obciążających istniejące składowiska, skracając wydatnie ich okres eksploatacji. Trzeba podkreślić, że gmina i powiat Pyrzyce, jako obszar intensywnego rolnictwa, pozbawione są zupełnie większych kompleksów leśnych, które zajmują zaledwie 1,2% powierzchni gruntów w gminie i 6,4% powierzchni gruntów w powiecie, wobec 35,2% lesistości w województwie. Ubóstwo drzewiastej szaty roślinnej .świadczy o bardzo małej zdolności tych obszarów wchłaniania dwutlenku węgla i zatrzymywania pyłów. Po uruchomieniu geotermii nastąpiła wyraźna poprawa czystości wód powierzchniowych, a zredukowana niemal do zera emisja gazów i popiołów lotnych wpłynęła w sposób zauważalny na zdrowotność uprawianych roślin na polach i w ogrodach. Trudny na pierwszy rzut oka zagregowany bilans tej inwestycji nie może więc być liczony li tylko w obrębie rentowności systemu ogrzewania miasta, ale musi uwzględniać wymierne korzyści, jakie gmina osiąga i potencjalnie może jeszcze osiągnąć z racji swych odzyskanych walorów środowiskowych, predestynujących do dynamicznego rozwoju m.in. rolnictwa ekologicznego i agroturystyki.

Program ten jest projektem neutralnym, nie naruszającym zasad równości w dostępie kobiet i mężczyzn do usług publicznych. Jego realizacja bezpośrednio wpływa na poprawę jakości życia mieszkańców gminy bez względu na płeć.

Ze względu na specyfikę podjętych działań, nie występuje przy ich realizacji współpraca z organizacjami społecznymi i społecznościami lokalnymi. Jednak należy podkreślić, że podjęte działania wpływają na poprawę jakości życia mieszkańców gminy. Bezpośrednim efektem jest czyste powietrze, poprzez znaczną redukcję tzw. źródeł niskiej emisji. Funkcjonowanie geotermii spowodowało, że gmina Pyrzyce stała się gminą przyjazną dla środowiska.

Doświadczenia kilku gmin, na terenie, których zlokalizowano ciepłownie geotermalne wyraźnie wskazują, że największą barierą w wykorzystaniu tego źródła energii są bardzo wysokie koszty inwestycji. Udział tych kosztów w późniejszej eksploatacji ciepłowni powoduje stosunkowo wysokie ceny ciepła, przy niskich kosztach paliwa.

W Pyrzycach, mimo wysokiego kosztu 1 GJ, roczny koszt ogrzewania 1 m² mieszkania znacząco nie odbiega od średniej krajowej. Wynika to z szeregu działań podjętych tak przez „Geotermię", jak i przez gminę. Ceny ciepła zależą tu w niewielkim stopniu od wahań cen paliw na rynku, ciepłownia gwarantuje niezmienność cen na okres 3 do 5 lat. Spółka samodzielnie finansuje przyłączenia kolejnych odbiorców do sieci. Zastosowane są najnowocześniejsze rozwiązania techniczne, zapewniające jak najmniejsze ubytki ciepła, prowadzone są termomodernizacje budynków.

Jednak w obecnej sytuacji wydaje się, że najważniejszą sprawą dla gmin, mających na swoim terenie zasoby wód geotermalnych o odpowiednio wysokiej temperaturze i zainteresowanych ich zastosowaniem do celów ogrzewania miasta, staje się kwestia racjonalnego finansowania inwestycji. Realnie przekracza to możliwości budżetowe jednej lub nawet kilku gmin. Koszty ogólne są dzisiaj znacznie wyższe niż w latach 90-tych, brak jest również wyraźnego wsparcia ze strony Państwa, bez którego wsparcia tego typu inwestycje nie są możliwe. Najpoważniejszym wyzwaniem staje się więc pozyskanie inwestora lub środków finansowych z zewnątrz, np. z funduszy unijnych. W świetle podjętych przez Polskę zobowiązań, a zwłaszcza realizacji pakietu klimatyczno - energetycznego (3 x 20%), zakładającego zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii, jak również ograniczenie emisji CO2, dziwić może brak jednoznacznego wsparcia Państwa i spójnej koncepcji wykorzystania źródeł geotermalnych do celów grzewczych. Oprócz bariery finansowej przy realizacji tej nowatorskiej inwestycji i przy późniejszej eksploatacji systemu borykano się także z szeregiem innych problemów, na które również zainteresowane replikacją gminy powinny zwrócić szczególną uwagę. (załącznik nr 10). Mimo zasygnalizowanych barier te i podobne innowacyjne inicjatywy wydają się godne polecenia, zwracając swoją uwagę na kluczową rolę skutecznego przywództwa w samorządzie, połączonego z dialogiem i wsparciem społecznym, tylko bowiem determinacja w realizacji odważnych projektów może pozwolić polskim gminom na skok cywilizacyjny, a przynajmniej na zmniejszenie dystansu wobec bliźniaczych czy partnerskich gmin w Europie.