Większość polskich gmin nie dostrzega jeszcze potrzeby wyodrębniania problematyki zarządzania energią z ogółu zleconych im zadań własnych, a co za tym idzie i specjalnego traktowania. Także tworzenie odrębnych stanowisk ds. energetycznych w magistratach wydaje się zbędną fanaberią. A jaki jest tego efekt? Miasta same stawiają się w roli najlepszych klientów przedsiębiorstw energetycznych. Kupują tyle i za tyle, ile im się oferuje. Zwykle bez jakichkolwiek negocjacji, a przede wszystkim bez wiedzy, co i ile potrzebują. Najczęściej brak jest spójnych działań, zmierzających do obniżenia zużycia energii, nie mówiąc już o monitoringu mediów, planowaniu, nadzorze, niezbędnych modernizacjach, a co dopiero o kompleksowym zarządzaniu. Podobny obraz można było kiedyś spotkać w Dzierżoniowie, który jednak zdecydował się odejść od stereotypów i zainwestować w efektywność energetyczną.

Poszukując dobrych wzorców w zakresie zarządzania energią w gminie podjęto w  1996 roku decyzję o przystąpieniu do Stowarzyszenia Gmin Polska Sieć „Energie–Cités” (patrz: http://www.pnec.org.pl/ ). Dzięki nawiązanej współpracy ze Stowarzyszeniem Dzierżoniów mógł wziąć udział w ważnych z punktu lokalnej polityki energetycznej projektach. Najważniejsze wśród nich, to:

·    TEMPUS;·    PAUCI - Efektywne wykorzystanie energii w małych gminach- polskie doświadczenia dla Ukrainy; ·    „Działania na rzecz rozwoju zintegrowanego zarządzania energią w budynkach szkolnych” – (SchooBeDoo);·    „Etykieta energetyczna dla budynków szkolnych”;·    Model – „Zarządzanie energią w gminach” 

Owocem udziału w tych projektach stały się konkretne przedsięwzięcia. W I kwartale 1998 roku zmodernizowano 2100 punktów świetlnych, poprzez wymianę opraw i źródeł światła z rtęciowych na sodowe. Dzierżoniów był pierwszą gminą na Dolnym Śląsku, która przeprowadziła kompleksową modernizację oświetlenia ulicznego.

W kolejnych latach dokonano modernizacji miejskiego systemu ciepłowniczego. Zakres zadania obejmował następujące przedsięwzięcia:·    Modernizacja centralnej ciepłowni przy ul. Złotej (50 MW);·    Modernizacja węzłów cieplnych – 148 szt;·    Wykonanie telemetrycznego systemu sterowania i kontroli;·    Rozbudowa sieci o 2 km i likwidacja w rejonie staromiejskiego Centrum 11 lokalnych kotłowni;

Wartość inwestycji wyniosła netto 12,5 mln zł. Gminy nie stać byłoby na tak duży wydatek finansowy, zadanie zrealizowano więc wg zasady TPF: finansowania przez trzecią stronę, (Third Party Financing).

W innym projekcie: „Działania na rzecz rozwoju zintegrowanego zarządzania energią w budynkach szkolnych (SchooBeDoo)”, uczestniczyły dwie placówki oświatowe z Dzierżoniowa - Przedszkole Publiczne oraz Szkoła Podstawowa. Projekt zakończony został wykonaniem dla tych obiektów audytów energetycznych oraz opracowaniem etykiety energetycznej. Ciekawostką jest to, że etykiety energetyczne opracowano wcześniej, niż zdołano wydać w Polsce stosowne przepisy w tej sprawie. Przy okazji tego projektu rozpoczęto wdrażanie monitorowania zużycia nośników energetycznych. Początkowo miało to miejsce w dwóch placówkach, a od 2007 roku już we wszystkich obiektach gminnych.  

Realizując kolejny projekt w ramach Stowarzyszenia Gmin Polska Sieć „Energie–Cités”, o nazwie „Model – Zarządzanie energią w gminach”, utworzono w Dzierżoniowie stanowisko ds. energetycznych i określono dla niego podstawowy zakres obowiązków: (patrz: załącznik nr 1). Stanowisko włączono do struktur Wydziału Inżynierii Miejskiej.

Wzorem dla powołania tego kluczowego dla zarządzania energią w mieście stanowiska stał się model gminy - jako „przedsiębiorstwa”, na czele którego stoi burmistrz, a rolę rady nadzorczej pełni rada gminy. Każde dobrze zarządzane przedsiębiorstwo posiada stanowisko ds. energetycznych. Przenosząc tą wizję na grunt Dzierżoniowa zauważono, że miasto posiada istotne zasoby energetyczne i dla przedsiębiorstw z branży staje się ważnym lokalnym odbiorcą.

Warto zauważyć, że w tak określonych warunkach gmina występuje jako:

• podmiot kształtujący politykę energetyczną;
• podmiot prowadzący działalność gospodarczą związaną z zaopatrzeniem w energię elektryczną, ciepło i paliwo gazowe;
• odbiorca paliw i energii.

Zarządzając miastem nie powinno się pomijać w jego strukturze organizacyjnej komórki energetycznej. Oczywiście, utworzenie takiej komórki, jej usytuowanie w schemacie organizacyjnym magistratu i wielkość - powinna być adekwatna do warunków danej gminy. W Dzierżoniowie utworzono stanowisko jednoosobowe.

Do zadań specjalisty ds. energetycznych w Dzierżoniowie należy przede wszystkim: nadzór nad realizacją polityki energetycznej na obszarze gminy, monitorowanie danych dla oceny realizacji „Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektryczną i paliwa gazowe” (patrz: załącznik nr 2), współpraca z przedsiębiorstwami energetycznymi, prowadzenie bazy danych o gospodarce energetycznej w obiektach gminnych, a wreszcie monitoring zużycia energii i poboru mocy w obiektach gminy. Specjalista ds. energetycznych inicjuje i koordynuje wiele zadań niskonakładowych i organizacyjnych w gminie. Przykładem takich działań jest choćby montaż zaworów termostatycznych na grzejnikach, automatyka pogodowa na węzłach cieplnych, odsłanianie grzejników w pomieszczeniach, wyłącznie zbędnego oświetlenia, wyłączanie urządzeń (komputery, drukarki, kserokopiarki) z pracy na tzw. czuwaniu itp. Te pozornie drobne, budzące czasem zdziwienie czynności, potrafią skumulować w dłuższym okresie czasu konkretne oszczędności budżetowe. Powołany specjalista czuwa więc nad sektorem energetycznym w gminie, nie tylko odpowiadając za bezpieczeństwo dostaw nośników energetycznych, ale także za racjonalne użytkowanie tych nośników, stymulując takie działania wśród mieszkańców. Efektem udziału Dzierżoniowa w projekcie MODEL było także stworzenie Miejskiego Programu Energetycznego na lata 2010-2014 (patrz: załącznik nr 3). Co to takiego? W planie tym został określono stan gospodarki energetycznej gminy i wskazano priorytetowe kierunki rozwoju tego sektora. Położono nacisk na działania inwestycyjne i pozainwestycyjne, mające na celu obniżenie do roku 2014 zużycia energii w budynkach jednostek komunalnych o 10 % w stosunku do 2008 r. Program został przyjęty uchwałą Rady Miejskiej w lutym 2010 roku. Oprócz głównego kierunku, wskazano w nim konkretne cele dodatkowe:

·  obniżenie kosztów zakupu paliw i energii na potrzeby budynków komunalnych.

·  obniżenie emisji zanieczyszczeń wynikającej ze zużycia energii w budynkach komunalnych.

·  zwiększenie świadomości mieszkańców gminy w zakresie konieczności zrównoważonego korzystania ze środowiska oraz upowszechnienie zachowań służących oszczędności energii, a w konsekwencji zmniejszenie presji na środowisko naturalne.

Aby zrealizować cel główny określono w Programie podstawowe zadania inwestycyjne:

-        termomodernizacja budynku Żłobka Miejskiego nr 1,

-        termomodernizacja budynku Ratusza i Biblioteki,

-        termomodernizacja budynku Przedszkola Publicznego nr 7,

-        termomodernizacja budynku Zespołu Gimnazjów nr 3,

-        termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej nr 3,

-        termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej nr 5. 

Wybrany pakiet działań termomodernizacyjnych charakteryzuje się następującymi wskaźnikami techniczno-ekonomicznymi:

*koszt inwestycyjny:                                        3.869.100 zł

*oszczędność energii:                                      915,9 MWh/rok

*wskaźnik kosztu oszczędności energii:            4.224 zł/(MWh/rok)

*oszczędność kosztów:                                   163.236 zł/rok

*redukcja emisji CO2:                                    396.208 kg/rok

*wskaźnik kosztu redukcji emisji CO2: 9,8 zł/(kg/rok)

Wobec podjętego zobowiązania dot. obniżenia zużycia energii o 10 %, które odpowiada wartości 702,1 MWh/rok, przyjęty program inwestycyjny jest bardzo ambitny. Przekracza bowiem minimalne założenia o 30 %, co stanowi bardzo wysoki margines bezpieczeństwa, na wypadek niepełnego osiągnięcia zakładanych parametrów w zakresie obniżenia zużycia energii w ramach poszczególnych działań.

 Nie są to bynajmniej jedyne działania podejmowane w Dzierżoniowie. W zakresie poprawy efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, ograniczenia emisji zanieczyszczeń – samorząd podejmuje różnorodne działania w mniejszym zakresie, które składają się na godny uznania, nie tylko efekt wizerunkowy, ale konkretny rezultat. Należą do nich m.in.:

- wykorzystanie biogazu do produkcji energii elektrycznej na potrzeby oczyszczalni ścieków;

- budowa baterii kolektorów słonecznych na hali Ośrodka Sportu i Rekreacji;

- ograniczenie ruchu pojazdów w staromiejskim Centrum (część ulic została w ogóle wyłączona z ruchu);

- uspokojenie ruchu na głównych drogach w mieście poprzez budowę rond;

- segregacja odpadów komunalnych ( w dzielnicach domów jednorodzinnych wprowadzono metodę workową - indywidualną, a w dzielnicach mieszkaniowych metodę kontenerową);

- preferowanie komunikacji zbiorowej poprzez dopłaty do biletów z budżetu miasta;

- organizacja konkursów szkolnych zbierania zużytych baterii i makulatury;

- organizacja Dnia Bez Samochodu i promowanie jazdy rowerem;

- budowa sieci ścieżek rowerowych;

- organizacja Dni Sprzątania Świata;

- organizacja Dni Inteligentnej Energii;

- Program Małych Ulepszeń – miasto dopłaca do przedsięwzięć indywidualnych lub wspólnot mieszkaniowych w zakresie wymiany źródła ciepła opalanego paliwem stałym na ekologiczne.

 Miasto uczestniczy również w pracach Grupy Wymiany Doświadczeń „Efektywność energetyczna”, realizowanej w ramach projektu: „Budowanie potencjału instytucjonalnego samorządów dla lepszego dostarczania usług publicznych mieszkańcom, organizacjom pozarządowym i przedsiębiorcom poprzez benchmarking usług, upowszechnianie stosowania dobrych praktyk i szkolenia pracowników administracji (2006-2010)” Koordynatorem tego komponentu jest Związek Miast Polskich, którego aktywnym członkiem jest Dzierżoniów. W ramach Grup Wymiany Doświadczeń (GWD) samorządy pracują nad doskonaleniem dostarczania usług publicznych stosując ilościowe wskaźniki, ankiety satysfakcji klientów i dobre praktyki (patrz: www.jst.org.pl ). 

Mottem podjętych przez Dzierżoniów działań w zakresie lokalnej polityki energetycznej stały się sformułowane przez profesora Adama Gułę (AGH Kraków) dwa hasła:

- „Energia zaoszczędzona jest równie dobra jak dostarczona”,- „Energia zaoszczędzona jest niemal zawsze tańsza od wyprodukowanej.”

Zrealizowane przedsięwzięcia w zakresie efektywności energetycznej i zarządzania energią przyniosły miastu wymierne finansowe efekty. Konkretnie:

• efektem modernizacji oświetlenia ulicznego było obniżenie mocy zainstalowanej o 46%, oraz wybudowanie w następnych latach kolejnych punktów oświetleniowych w miejscach dotychczas za słabo doświetlonych. Oszczędności finansowe z tytułu mniejszego zużycia energii elektrycznej wynosiły 250 tys. zł netto rocznie. Zadanie zostało sfinansowane z samych oszczędności w niecałe 4 lata,
• miasto, poprzez działania zarządcze, zmodernizowało własny system ciepłowniczy, nie ponosząc na to kosztów,
• dzięki uczestnictwu w projekcie „Działania na rzecz rozwoju zintegrowanego zarządzania energią w budynkach szkolnych (SchooBeDoo)”, uzyskano zmniejszenie zapotrzebowania energii dla tych obiektów o 30,6%.

Realne oszczędności przynosi też stały monitoring mediów energetycznych. Działania te wdraża i realizuje specjalista ds. energetycznych. W opracowanym Miejskim Programie Energetycznym na lata 2010-2014.określono efekty, które samorząd chce osiągnąć w przyszłości. Wydaje się więc, że obniżenie do roku 2014 zużycia energii w budynkach jednostek komunalnych o 10 % w stosunku do 2008 r., jest całkiem realne.

Program ten jest projektem neutralnym, nie naruszającym zasad równości w dostępie kobiet i mężczyzn do usług publicznych. Nie tylko nie pogłębia on różnic, ale bezpośrednio wpływa na poprawę jakości życia mieszkańców. Efekty działań w zakresie zarządzania energią i efektywności energetycznej podnoszą komfort życia wszystkich mieszkańców miasta, zarówno poprzez obniżanie kosztów mediów energetycznych, jak również redukcję szkodliwych zanieczyszczeń.

Ze względu na specyfikę usługi, nie występuje wprost przy jej realizacji sformalizowana współpraca z organizacjami społecznymi i społecznościami lokalnymi. Jednak bez współpracy mieszkańców gminy podjęte działania byłyby trudne do zrealizowania. Takie przedsięwzięcia jak segregacja odpadów, „Dni Sprzątania Świata” czy „Dzień bez Samochodu” organizowane są dla społeczności lokalnej i mają rację bytu wyłącznie z udziałem mieszkańców.

Warto tutaj podkreślić również aktywną współpracę Dzierżoniowa z innymi samorządami, poprzez udział w Grupie Wymiany Doświadczeń, a także członkostwo i aktywne uczestnictwo w pracach Stowarzyszenia Gmin Polska Sieć „Energie Cités”. Celem Stowarzyszenia jest pomoc gminom w wykorzystywaniu funduszy strukturalnych, promocja energii odnawialnej, a także działania mające na celu efektywne wykorzystanie energii i ochrony klimatu. Burmistrz Dzierżoniowa podpisał też list intencyjny o przystąpieniu Gminy Miejskiej Dzierżoniów do „Porozumienia Burmistrzów - europejska inicjatywa ochrony klimatu” (Covenant of Mayors). Celem porozumienia jest nie tylko osiągnięcie, ale i przekroczenie założonego celu energetycznego Unii Europejskiej, jakim jest ograniczenie emisji CO2 o 20% do 2020 roku.

Przykład Dzierżoniowa jest dowodem na to, że zarządzanie energią w małym mieście nie tylko jest możliwe, ale przynosi wymierne korzyści. Pomimo różnych barier przyjęty lub podobny model zarządzania polityką energetyczną, jest możliwy do replikacji zarówno w miastach podobnej wielkości, jak też i większych, oczywiście przy uwzględnieniu lokalnej specyfiki i warunków. Szkoda, że wiele gmin nie widzi potrzeby wyodrębniania komórek organizacyjnych, zajmujących się zarządzaniem energią. Wzrost efektywności energetycznej to realne oszczędności, ale żeby go osiągnąć wszystkie działania muszą być zintegrowane ze sobą – nawet najlepszy burmistrz, wójt czy prezydent, nie będzie miał osobiście czasu nadzorować tych działań, a wśród obowiązków kierownika jakiegoś referatu zadania takie po prostu rozmyją się. Najbardziej doświadczone w tym względzie samorządy tworzą specjalne biura ds. zarządzania energią, a miasta mniejsze jak Dzierżoniów – wyspecjalizowane stanowiska. Praca takiej osoby musi być wspierana realnym zainteresowaniem kierownictwa urzędu i tak właśnie dzieje się w Dzierżoniowie. Osiągnięcie pierwszych korzyści jest możliwe już poprzez monitoring zużycia energii, czy równorzędną współpracę z przedsiębiorstwami energetycznymi, mając dobrą negocjacyjną pozycje wyjściową

1. Określić stan gospodarki energetycznej gminy;
2. Określić cele, które gmina zamierza osiągnąć w zakresie zarządzania energią, obniżenia zużycia energii, efektywności energetycznej;
3. Utworzyć stanowisko ds. zarządzania energią; określić szczegółowo zakres obowiązków działu odpowiedzialnego za gospodarkę energetyczną gminy; w zależności od potrzeb i wielkości gminy może to być stanowisko jednoosobowe lub większa komórka organizacyjna
4. Zaplanować najważniejsze dla gminy przedsięwzięcia i wybrać metody realizacji postawionych celów. Można tu skorzystać z pozytywnych doświadczeń Dzierżoniowa - członkostwa w Stowarzyszeniu Gmin Polska Sieć „Energie Cités” i współpracy z innymi samorządami np. poprzez udział w Grupie Wymiany Doświadczeń, koordynowanej przez Związek Miast Polskich.