Przed wdrożeniem tego rozwiązania nie było takiej kompleksowej, skutecznej i efektywnej metody zarządzania zasobem mieszkaniowym gminy, która zaspokajałaby potrzeby wszystkich członków społeczności lokalnej miasta Krakowa. Pojawiła się konieczność pozyskania mieszkań o stosunkowo niskim standardzie, które miały być przeznaczone na brakujące w mieście lokale socjalne dla osób z wyrokami eksmisyjnymi. Wiele osób nie radziło sobie z utrzymaniem zbyt dużych i za drogich dla nich mieszkań komunalnych, rosła liczba zadłużonych lokatorów.

Praktyka z Krakowa polega na wprowadzeniu do przepisów prawa kilku procedur umożliwiających przeprowadzenie pomiędzy najemcami (i właścicielami) zamiany mieszkań, takich jak:

1. Bank zamian - będący swego rodzaju skrzynką kontaktową, umożliwiającą bezpłatnie przekazywanie informacji pomiędzy osobami, które wyrażą chęć zamiany zajmowanego lokalu na inny.
2. Program zamian - to oferta skierowana do najemców mieszkań komunalnych, pozwalająca na zamianę aktualnie zajmowanego lokalu na lokal większy i o wyższym standardzie, po zagwarantowaniu, iż są w stanie go utrzymać.
3. Dobrowolne zamiany mieszkań - polegające na zamianie pomiędzy osobami, którym przysługuje tytuł prawny do dysponowania lokalem mieszkalnym (UM pośredniczy w nich w sytuacji, gdy co najmniej jedna ze stron jest najemcą lokalu komunalnego).
4. Zamiany osób zadłużonych - czyli zamiany pomiędzy osobami, z których jedna jest (lub była) najemcą lokalu komunalnego, które jest zadłużone, w zamian za spłatę zadłużenia przez kontrahenta zamiany.
5. Zamiany „z urzędu", które są skierowane do osób, które z różnych przyczyn (wiek, niepełnosprawność, niskie dochody) nie mogą utrzymać lub korzystać z zajmowanego lokalu komunalnego.

Wdrożone procedury zamian mieszkań służą racjonalnemu gospodarowaniu zasobem mieszkaniowym miasta Krakowa. To kompleksowe rozwiązanie pozwala na dopasowanie oferty mieszkaniowej do potrzeb każdego mieszkańca, zależnie od jego sytuacji rodzinnej czy finansowej. Osoby o wyższych dochodach (np. młode małżeństwa) mogą zmienić swoje zbyt małe mieszkania (również własnościowe i spółdzielcze, TBS itp.) na mieszkania większe dzięki mechanizmowi zamian dobrowolnych, np. za spłatę zadłużenia mieszkania lub zamian „z urzędu". Osoby o niskich dochodach, zajmujące zbyt duże lub zbyt drogie w utrzymaniu lokale, mogą zamienić posiadane mieszkanie na lokal mniejszy, korzystając z mechanizmu „zamiany dobrowolnej" (również za spłatę istniejącego zadłużenia), „zamiany «z urzędu»" wraz z rozłożeniem ewentualnego zadłużenia na raty lub udzieleniem innych ulg. Osoby, których stan zdrowia lub wiek wymagają zamiany mieszkania (np. ze względu na niepełnosprawność ruchową) mogą skorzystać z mechanizmu zamiany na lokal na niższej kondygnacji lub przystosowany dla osób niepełnosprawnych. Natomiast osoby starające się o poprawę standardu zajmowanego lokalu komunalnego mogą skorzystać z mechanizmu „programu zamian". Mechanizm dobrowolnych zamian umożliwia „przechodzenie" z jednego zasobu (np. TBS) do innego (np. zasobu komunalnego).

Aby zadbać o interesy osób spłacających zadłużenie, uruchomiono rachunek depozytowy, na którym są przechowywane pieniądze do momentu sfinalizowania zamiany. W przypadku, gdy zamiana (z jakiejkolwiek przyczyny) nie dojdzie do skutku, pieniądze są zwracane. Zamiany zajmowanego lokalu na mniejszy, w sytuacji gdy dana osoba nie jest w stanie go utrzymać, połączone jest z pakietem ulg w postaci: rozłożenia na raty istniejącego zadłużenia, umorzenia odsetek po spłacie zadłużenia głównego czy umorzenia do 30% zadłużenia głównego.

Wdrożenie tych procedur było możliwe dzięki odpowiedniej zmianie przepisów prawa miejscowego, podjęcia uchwały Nr XXIV/288/07 Rady Miasta Krakowa z dnia 24 października 2007 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Miejskiej Kraków (Dział IX uchwały, § 45 - § 48) i jej nowelizacji dokonanej uchwałą Nr LXXIV/938/09 Rady Miasta Krakowa z dnia 3 czerwca 2009 r., która weszła w życie w dniu 1 sierpnia 2009 r.

Kolejnym etapem było rozpowszechnianie informacji dotyczących powyższych możliwości poprzez opublikowanie artykułów na ten temat w prasie lokalnej, czasopismach wydawanych przez miasto, stronach internetowych Urzędu Miasta Krakowa, ogłoszenia na tablicach ogłoszeń UMK i Zarządu Budynków Komunalnych, ustne powiadomienia administratorów lokali komunalnych, indywidualne wystąpienia do lokatorów komunalnych czy współpracę z spółdzielniami mieszkaniowymi.

Następnym krokiem była realizacja przez Wydział Mieszkalnictwa złożonych wniosków, wprowadzenie ich do „banku zamian", organizowanie „programu zamian", przeprowadzenie „dobrowolnych zamian" oraz „zamian «z urzędu»".

Zamiany mieszkań są swoistego rodzaju „wentylem bezpieczeństwa" dla gminnego zasobu mieszkaniowego (a także - pośrednio - dla innych zasobów mieszkaniowych). Pozwalają w szybki i prosty sposób dopasować istniejącą sytuację rodzinną i finansową danej osoby czy rodziny do sytuacji mieszkaniowej, a w rezultacie ograniczyć niekorzystne efekty, takie jak zadłużanie się, wykluczenie społeczne, tworzenie slumsów, eksmisje itp.

W „banku zamian", które są dostępne również w Internecie (www.bip.krakow.pl/?id=530) jest składanych jest około 200 ofert rocznie (w 2009 r. - 240 ofert, pierwsza połowa 2010 r. - 136 ofert).

Rezultatem „programu zamian" było uzyskanie przez miasto Kraków - jak do tej pory - łącznie 122 mieszkań o niskim bądź średnim standardzie, położonych w rozproszonych budynkach, które zostały przeznaczone na realizację wyroków eksmisyjnych zobowiązujących gminę do dostarczenia lokali socjalnych. Udało się pozyskać dużą liczbę lokali o stosunkowo małym metrażu, które są najbardziej potrzebne na lokale socjalne, dzięki „uwolnieniu" zamiany mieszkań na większe komunalne. Umożliwiło to uniknięcie konieczności wypłaty odszkodowań z tytułu niedostarczenia lokali socjalnych w wyniku realizacji wyroków eksmisyjnych z prawem do lokalu socjalnego

W ramach „zamian «z urzędu»" w latach 2008-2009 przeprowadzono 26 zamian. W latach 2004-2009 przeprowadzono 304 dobrowolnych zamian mieszkań. Z tytułu dokonania dobrowolnych zamian lokali zadłużonych na inny za spłatę zadłużenia, od sierpnia 2009 r. do maja 2010 r. odzyskano kwotę 322 433,46 zł.

Przeprowadzenie dobrowolnej zamiany przez osoby posiadające zadłużenie czynszowe pozwala im na pozbycie się długów związanych z zaległościami czynszowymi (bowiem dług - nawet w momencie wykonania eksmisji - nie jest umarzany i może być w dalszym ciągu dochodzony na drodze komorniczej), uzyskanie „normalnego" mieszkania (trochę większego niż lokal socjalny i w lepszej lokalizacji) z umową na czas nieokreślony, z możliwością (pod pewnymi warunkami) jego wykupu od gminy, a przede wszystkim „nowy" start w życie. Ceną za to jest zamiana na lokal mniejszy i w innej lokalizacji. Taki lokal jest jednak zwykle dużo tańszy w dalszym utrzymaniu.

Dzięki tej praktyce osoby zajmujące zbyt duże lokale mogą uzyskać dodatki mieszkaniowe. Pojawiła się też szansa dla krakowian na zamieszkanie w nowym i zmodernizowanym budynku, a dla osób niepełnosprawnych ruchowo możliwość zamieszkania w lokalu bez barier architektonicznych.

Koszty poniesione w związku z realizacją przedsięwzięcia obejmują zakup 122 mieszkań, czyli 14.814.435,82 zł (średni koszt zakupu lub wybudowania 1 mkw ww. mieszkań wyniósł 2428,59 zł oraz przy założeniu, że średnia wielkość zaoferowanego lokalu to 50 mkw). Wartość tych lokali jest porównywalna z kosztami wydatkowanymi przez gminę miejską Kraków. Uzyskanie rozproszonych mieszkań, o stosunkowo niskim standardzie jest z punktu widzenia gminy bardzo korzystne, bowiem lokale socjalne sensu stricto można pozyskać tylko i wyłącznie z własnego zasobu.

Z tytułu dokonania dobrowolnych zamian lokali zadłużonych na inny za spłatę zadłużenia, od sierpnia 2009 r. do maja 2010 r., odzyskano kwotę 322 433,46 zł. Łączny bilans osiągniętych, a także planowanych w przyszłości, korzyści zarówno w aspekcie finansowym, jak i społecznym, w porównaniu z poniesionymi nakładami jest bardzo korzystny dla miasta.

Pozostałe koszty to wydatki na ogłoszenia prasowe - 2 999,98 zł oraz praca na 1,5 etatu, tj. 2664 godzin rocznie, czyli 103.709,52 zł (przy założeniu kosztu jednej roboczogodziny na 38,93 zł).

Projekt nie narusza zasad równego traktowania kobiet i mężczyzn.

Projekt ten pośrednio wpisuje się w działania na rzecz budowy społeczeństwa obywatelskiego poprzez przygotowanie odpowiednio szerokiej i uniwersalnej oferty dla mieszkańców, uwzględniającej ich sytuację rodzinną czy finansową, która dotyczy zaspokajania potrzeb mieszkaniowych i skutecznie zapobiega wykluczeniu społecznemu oraz tworzeniu slumsów.

Wprowadzone przez Kraków rozwiązanie jest uniwersalne i może być zaadaptowane przez inne samorządy po dostosowaniu do własnej sytuacji mieszkaniowej i finansowej.